Μια ματιά στην ιστορία της πετρελαϊκής βιομηχανίας στην Αργεντινή

Η Αργεντινή δεν συμπεριλαμβάνεται στον κατάλογο των χωρών με τα μεγαλύτερα κοιτάσματα υδρογονανθράκων, ωστόσο είναι γνωστό από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα ότι «έχει πετρέλαιο εδώ». Από πολύ παλιά η πρόσβαση στα κοιτάσματα και οι προοπτικές κέρδους -κυρίως στην αγορά υποπροϊόντων πετρελαίου- είχαν προσελκύσει τις ξένες πετρελαϊκές εταιρείες.

Από το 1907 -όταν πρωτοανακαλύφθηκε πετρέλαιο στη χώρα, στην επαρχία Chubut, και για τα επόμενα 82 χρόνια, ο τομέας της πετρελαϊκής βιομηχανίας ήταν ελεγχόμενος από το κράτος. Δηλαδή παρόλο που ιδιωτικές –κυρίως ευρωπαϊκές- εταιρείες δραστηριοποιούνταν στην Αργεντινή, αντιπροσωπεύοντας σημαντικό μέρος της αγοράς πετρελαίου (κυρίως στην εκμετάλλευση των υποπροϊόντων πετρελαίου, όχι τόσο στην έρευνα και εξόρυξη) το κράτος ήταν που όριζε τους κανόνες του παιχνιδιού, μέσω της εταιρείας YPF (Yacimientos Petrolíferos Fiscales). Η YPF ήταν η μεγαλύτερη εταιρεία του κλάδου και είχε τον έλεγχο των τιμών.

Το 1989, λίγους μήνες αφότου είχε αναλάβει η κυβέρνηση του Κάρλος Μένεμ, άλλαξαν εντελώς οι κανόνες της αγοράς στον πετρελαϊκό τομέα.  Οι ιδιωτικοποιήσεις και οι παραχωρήσεις σε ιδιώτες ακολουθούσαν η μία την άλλη, τόσο στον πετρελαϊκό κλάδο όσο και στους υπόλοιπους τομείς της οικονομίας.1  Το νέο νομικό πλαίσιο δε λάμβανε υπόψη τη στρατηγική σημασία των κοιτασμάτων υδρογονανθράκων, αντίθετα εξομοίωνε το πετρέλαιο και τα παράγωγά του με εξαγώγιμο προϊόν. Ψηφίστηκαν διατάξεις που υποτίθεται ότι μεταρρύθμιζαν τον ισχύοντα Νόμο περί Υδρογονανθράκων (N° 17.319/1967)αλλά στην πραγματικότητα τον άλλαξαν εντελώς.2  Έτσι, στο διάστημα αυτό, οι μεγάλοι πετρελαϊκοί όμιλοι κέρδιζαν συνεχώς έδαφος στη χώρα, αφενός χάρη στη συρρίκνωση της YPF λόγω της απαξίωσής της από το κράτος, αφετέρου λόγω του θεσμικού πλαισίου που τους έδινε πλέον τη δυνατότητα να έχουν πλήρη αυτονομία.

Με νόμο του 1992 άρχισε η ιδιωτικοποίηση της YPF και το 1999 η REPSOL αγόρασε όλες τις μετοχές της. Έτσι, τα χρόνια που ακολούθησαν, η REPSOL YPF και άλλοι ιδιωτικοί πετρελαϊκοί όμιλοι είχαν τον πλήρη έλεγχο του πετρελαίου και του φυσικού αερίου της Αργεντινής και αποφάσιζαν τις τιμές, τις ποσότητες και τις επενδύσεις, αποκομίζοντας τεράστια κέρδη, χωρίς κανένα έλεγχο απ’ τη μεριά του κράτους. Η εξαγορά της YPF από τη REPSOL έβαλε τότε την Αργεντινή στον κατάλογο των πέντε χωρών του κόσμου, όπου ο τομέας των υδρογονανθράκων ελέγχεται αποκλειστικά από ιδιώτες (μαζί με τις Η.Π.Α., την Αγγλία, την Αυστραλία και τον Καναδά).

Αποτέλεσμα των πολιτικών αυτών ήταν, παρά  την προσέλκυση των ξένων επενδύσεων, να βυθιστεί η Αργεντινή σε οικονομική, πολιτική και κοινωνική κρίση (δανείστηκε από το ΔΝΤ παίρνοντας αυστηρά μέτρα λιτότητας, οι συντάξεις κόπηκαν κατά 13%, η ανεργία ανέβηκε στο 20% και το ΑΕΠ έπεσε κατά 11%). Ακολούθησαν οι μεγάλες διαδηλώσεις και οι πολύνεκρες ταραχές του 2001 που ανάγκασαν τον τότε Προέδρο Fernando de la Rúa να παραιτηθεί και να διαφύγει με ελικόπτερο από το Προεδρικό Μέγαρο. Η κυβέρνηση του Νέστορ Κίρσνερ, που ακολούθησε, κινήθηκε προς την αντίθετη κατεύθυνση, επανακρατικοποιώντας εταιρείες και υπηρεσίες, με πρώτη την Εταιρεία Ύδρευσης και Άρδευσης του Buenos Aires (ανήκε στην ελβετική Suez και την ισπανική Aguas de Barcelona).

Το 2008 η REPSOL πούλησε το 15% της YPF στον αργεντίνικο Όμιλο Eskenazi, κάνοντας απόσβεση του ποσού που είχε επενδύσει το 1998 για την αγορά, παραμένοντας ο μεγαλύτερος μέτοχος. Όπως ενημέρωσε η ίδια η REPSOL ο στόχος της ήταν να μειώσει τις επενδύσεις της στην Αργεντινή γιατί ενδιαφερόταν για επενδύσεις στη Βόρεια Αφρική, στον Κόλπο του Μεξικό και στον τομέα της υγροποίησης φυσικού αερίου.

Το 2012 η κυβέρνηση της Αργεντινής, με Πρόεδρο τότε την Κριστίνα Κίρσνερ, επανακρατικοποίησε την YPF, γιατί: « τα οικονομικά συμφέροντα μιας πολυεθνικής δεν ταυτίζονται με τα εθνικά συμφέροντα» .

Η REPSOL κατέθεσε μήνυση εναντίον του κράτους της Αργεντινής, ζητώντας περίπου 10 δισ. δολάρια αποζημίωση ενώ το κράτος της Ισπανίας, με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, απείλησε με κυρώσεις την Αργεντινή. 

Το 2014 οι δύο πλευρές κατέληξαν σε συμβιβασμό, και η κυβέρνηση της Αργεντινής υποχρεώθηκε να καταβάλει στη REPSOL 5 δισ. δολάρια ως αποζημίωση.

Η REPSOL είχε οικειοποιηθεί για πολλά χρόνια τον ορυκτό πλούτο της Αργεντινής με ό,τι συνεπάγεται αυτό για την οικονομία και την κοινωνική ευημερία. Επίσης, στα χρόνια της δράσης της, μόλυνε το έδαφος και τα υπόγεια νερά κι άφησε πίσω της ολόκληρες περιοχές σε τραγική κατάσταση και στην εταιρεία έχουν επιβληθεί πολλά πρόστιμα για τις περιβαλλοντικές καταστροφές που έχει προκαλέσει.

----------------------------------------------------------------------------
1 Σειρά νεοφιλελεύθερων μέτρων «Washington Consensus», όπως ονομάστηκαν από τον οικονομολόγο John Williamson.
2 Οι εν λόγω νόμοι ψηφίστηκαν με σκοπό να παραχωρηθούν οι φυσικοί πόροι της Αργεντινής σε ξένες ιδιωτικές εταιρείες, και η ψήφισή τους καθιστά την πολιτική τάξη της εποχής υπεύθυνη για εκχώρηση της εθνικής κυριαρχίας. Μάλιστα, το 2006 έγινε προσφυγή στο Ανώτατο Δικαστήριο με αίτημα να ακυρωθούν ως αντισυνταγματικές οι εν λόγω διατάξεις. 

Η REPSOL στην Αργεντινή

Neuquén - Loma de la Lata

Στην περιοχή Loma de la Lata, στην επαρχία Neuquén, κοντά σ’ ένα από τα μεγαλύτερα κοιτάσματα φυσικού αερίου στον κόσμο, οι κοινότητες Paynemil και Kaxipayiñ της φυλής Μapuche έχουν κερδίσει αρκετές δίκες ενάντια στη REPSOL YPF. Οι εξορύξεις είχαν ως αποτέλεσμα τη μόλυνση των λιγοστών υδάτινων πόρων η οποία ανάγκασε τους κτηνοτρόφους να μετακινηθούν για να μπορούν να βόσκουν τα κοπάδια τους και οδήγησε στην εξαφάνιση ενδημικών φυτών και θεραπευτικών βοτάνων. Χαρακτηριστικό της μόλυνσης που προκάλεσαν οι εξορύξεις στον υδροφόρο ορίζοντα, είναι η δικαστική απόφαση που υποχρεώνει την εταιρεία να κάνει διανομή νερού στους ντόπιους πληθυσμούς και στα ζώα τους. Επίσης, βρέθηκαν μεγάλες ποσότητες βαρέων μετάλλων στα ούρα και στο αίμα των κατοίκων της περιοχής, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την υγεία τους.

Ακόμη, στη Λεκάνη του Neuquén, δεν είναι λίγες οι φορές που η REPSOL αθέτησε δεσμεύσεις σχετικά με την  προστασία του περιβάλλοντος. Δεν έγιναν τα αναγκαία έργα για τη σωστή λειτουργία και τη συντήρηση των φρεάτων, ανοίχτηκαν δρόμοι χωρίς προηγούμενη μελέτη, πολλές δεξαμενές αποβλήτων κατασκευάστηκαν πρόχειρα, οι φθορές δεν επισκευάζονταν και προκαλούνταν διαρροές, και αντίθετα με όσα όριζε η σύμβαση,  τα φρέατα που εξαντλήθηκαν δεν σφραγίστηκαν όπως προβλεπόταν προκειμένου να αποφευχθεί περαιτέρω μόλυνση του εδάφους. Η χλωρίδα, η πανίδα –συμπεριλαμβανομένων των κοπαδιών των κτηνοτρόφων, το έδαφος, τα επίγεια και τα υπόγεια νερά δηλητηριάζονται εδώ και χρόνια. Μάλιστα, σύμφωνα με έκθεση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών η περιοχή της λεκάνης του Neuquén χαρακτηρίστηκε σε κατάσταση έκτακτης περιβαλλοντικής ανάγκης, λόγω της μόλυνσης που έχουν προκαλέσει οι πετρελαϊκές.